Het is 1964, de Eindhovense wijk Jagershoef begint vorm te krijgen, Rapenland is bijna gereed en ook de Generalenbuurt is in aanbouw. Winkelcentrum Woensel laat nog ruim 6 jaar op zich wachten en het Catharinaziekenhuis nog iets langer. Wat we vandaag de dag kennen als ‘ Eindhoven buiten de ring’ ontwikkelt zich in rap tempo, volgens de tijdsgeest van de jaren 60. Nu, in 2019, is Jagershoef bijna zestig jaar oud, net als de omringende wijken. Een moment om goed te beoordelen wat de potentie van deze voorraad is.

Woonbedrijf bezit in deze wijk meer dan 600 woningen, verdeeld over drie complexen. Voor het meest noordelijke deel van de buurt stelt men de vraag wat we met deze 320 woningen moeten gaan doen. Gezien de huisvestingsbehoefte in de stad is het aannemelijk dat de woningen tot na 2050 in exploitatie blijven. Al zou door differentiatie in de wijk er ook een deel aangepast kunnen worden of zelfs kunnen verdwijnen. BouwhulpGroep heeft samen met Woonbedrijf in slechts drie bijeenkomsten een antwoord gegeven op deze vraag en een integrale toekomstvisie ontwikkeld voor Jagershoef. Samen met Woonbedrijf zijn we middels workshops aan de slag gegaan om te bepalen waar we denken dat de wijk in 2050 staat, wie er wonen en op welke manier we dat vorm kunnen geven.

Allereerst is de huidige kwaliteit in kaart gebracht en zijn de mogelijkheden van het bezit richting de toekomst verkend. Om dat inzichtelijk te krijgen hebben we een groot deel van de woningen bezocht. Enerzijds om technisch te beoordelen wat de kwaliteit is, anderzijds om daadwerkelijk te horen van bewoners hoe ze het wonen in Jagershoef beoordelen en hoe ze hun toekomst zien. De opgehaalde kennis, aangevuld met deelstudies, hebben we vertaald naar bouwstenen om de woningen te verbeteren. Bouwstenen om in de tijd richting CO2 neutraal te gaan. Niet door alles in één keer te doen, maar juist door te kijken naar waar de natuurlijke momenten voor verbetering liggen. De opgave behelst namelijk meer dan onderhoud en verduurzaming. Het gaat om het bieden van differentiatie binnen een passend aanbod dat bovendien betaalbaar is.

Het is nu een keuze tussen scenario’s in de tijd voor Jagershoef. Maar de daadwerkelijke opgave is groter dan Jagershoef, kijk nog maar eens terug naar 1964 en ‘Eindhoven buiten de ring’…

Bron van de foto: Eindhoven in beeld.
​

De wijze waarop we bouwen en ontwerpen zal de komende jaren in rap tempo gaan veranderen. Door middel van onderzoek en ontwikkeling wordt deze visie steeds meer de dagelijkse werkelijkheid. Het Europese programma P2ENDURE richt zich op het ontwikkelen van energie efficiënte  product - en procesoplossingen voor hoog niveau renovaties. Het programma valt onder de Horizon2020 aanvragen van de Europese Unie. BouwhulpGroep is gevraagd om mee te werken met dit onderzoek met een demonstratieproject, samen met Huygen Installateurs en Adviseurs. De werkwijze en de  prefab elementen die we toepassen bij de NOM renovatie van woningen passen namelijk goed in deze aanpak. En we kunnen daarmee laten zien dat deze werkwijze, met project overstijgende componenten, op grotere schaal toepasbaar zijn.
​
De P2Endure aanpak kenmerkt zich namelijk door de 4M principes: Mapping, Modelling, Making, Monitoring.  Door de oorspronkelijke staat van de woning te documenteren weet je wat je hebt. Met het modelleren kun je vervolgens kijken hoe je kwaliteit kunt toevoegen. Het P2Endure project richt zich onder meer op het leveren van producten en componenten die kant en klaar zijn,  en vanuit een BIM database geselecteerd  kunnen worden, én voorzien zijn van kenmerken en prestaties die direct de energie besparing kunnen aangeven.  Zover zijn we nog niet , maar met onze oplossingen vanuit Alliantie+ lopen we wel voorop in het bieden van keuzes en renoveren op een gestandaardiseerde wijze.

Het laatste deel van het onderzoek richt zich op de manier waarop ‘plug-and-play’ oplossingen hun weg naar de klant vinden. Deze manier van denken sluit goed aan bij de Reis door de Wijk die we aan het ontwikkelen zijn. Deze Reis door de Wijk neemt bewoners in vijf stappen mee op een ‘verduurzamingsreis’; van het creëren van draagvlak tot de uitvoering van de duurzame woningrenovaties. Bewoners zitten namelijk niet op technische oplossingen te wachten maar wél op een verbetering van hun woonplezier. Het onderzoek is erop gericht hoe je dit op de achtergrond voor elkaar kunt krijgen.

Kijk voor meer informatie over P2Endure op de website: https://www.p2endure-project.eu/en.

Dat wat mooi is van zichzelf mag bewaard blijven. Voor de woningen van de Eindhovense wijk Bloemenbuurt Noord heeft woningstichting 'thuis de ambitie om de woningen technisch en energetisch te verbeteren met een levensduurverlenging van 25 jaar. De woningen staan niet op de gemeentelijke monumentenlijst maar zijn wel aangemerkt als cultuurhistorisch waardevol. Om overeenstemming met de gemeente te krijgen over de gewenste beeldkwaliteit heeft 'thuis aan BouwhulpGroep gevraagd om de beeldkwaliteit te borgen tijdens de voorbereiding en uitvoering van de renovatieplannen. Hiervoor maken we een beeldkwaliteitsplan dat dient als communicatie document voor alle partijen, waarin de uitgangspunten ten aanzien van het beeld staan vastgelegd. Ook ontwerpen we als architect de technische oplossingen conform de kaders zoals vastgelegd in dit beeldkwaliteitsplan.

Naast het bekende Philipsdorp heeft Philips destijds meerdere wijken voor haar werknemers in Eindhoven gebouwd. Zo ook de wijk Tivoli in de wijk Stratum, de wijk Drents dorp in de wijk Strijp, de wijk Bloemenbuurt Zuid (welke inmiddels is vervangen door nieuwbouw) en de wijk Bloemenbuurt Noord, beiden ook in de wijk Stratum. Deze zijn allemaal rond dezelfde tijd als het welbekende Philipsdorp gebouwd (jaren ’20 en ’30) om de werknemers van Philips huisvesting te bieden. Inmiddels staan deze woningen er al bijna 100 jaar en is het bepalen van een strategie voor de toekomst belangrijk. Voor de woningen in Philipsdorp had de corporatie de ambitie om ze hoogwaardig te renoveren. Niet alleen vanwege de status als gemeentelijk monument, maar ook vanwege de gewenste technische ambitie. Het bewaken van de beeldkwaliteit van (cultuurhistorisch) erfgoed is één van de specialiteiten van BouwhulpGroep. Onze bekende voorbeelden in dit kader zijn Philipsdorp (Eindhoven), Vreewijk (Rotterdam) en Laurentiusplein (Voerendaal).

Wilt u meer informatie over de erfgoed aanpak van BouwhulpGroep? Vraag dan ons ‘portfolio Erfgoed’ aan via info@bouwhulp.nl. 

Onder de naam CO2llectief hebben de vier onderhoudsbedrijven Hagemans, SW, Talen en Wits zich verenigt om mee te doen aan ‘De Isolatie Uitdaging’. Met deze uitdaging dagen de Utrechtse woningcorporaties Portaal, Bo-Ex en Mitros de markt uit om met innovatieve oplossingen voor gevelisolatie te komen. CO2llectief heeft drie mogelijke oplossingen ontwikkeld, één van deze oplossingen behoort tot de 10 genomineerden voor de finale van ‘De Isolatie Uitdaging’. BouwhulpGroep was bij het ontwikkelingsproces van de ingediende oplossingen betrokken om, met expertise en ervaring op het gebied van woningrenovatie en productontwikkeling, ondersteuning te bieden en het resultaat onafhankelijk te borgen.

Met de isolatie uitdaging zijn de woningcorporaties op zoek naar ‘De heilige graal in gevelisolatie’. Ze verwachten zowel innovatie op betaalbaarheid als op maakbaarheid en bewoners tevredenheid. Naast de drie Utrechtse corporaties zijn er veel andere corporaties betrokken als sympathisant. Dit draagt bij aan een groot draagvlak voor de deelnemers en uiteindelijke winnaars, de winnende oplossingen worden namelijk bij meerdere corporaties getoetst en/of toegepast. Begin juni kiest de jury, onder leiding van Diederik Samsom, uit de tien genomineerden de vijf finalisten. Tijdens de finale op dinsdag 25 juni pitchen de finalisten hun oplossing aan een groot publiek en selecteert de jury de drie meest veelbelovende oplossingen. Voor nu feliciteren wij alle tien de genomineerden en weten we één ding zeker: de bewoner zal de grootste winnaar van deze uitdaging zijn!

Zie hier de 10 genomineerden voor de finale van 'De Isolatie Uitdaging'.

Voor Woonbedrijf hebben we recent een studie gedaan naar de mogelijkheden om twee vooroorlogse voormalige woon/winkelpanden te transformeren naar zelfstandige wooneenheden. Vooral in steden is momenteel de behoefte aan dergelijke zelfstandige en onzelfstandige wooneenheden groot. Het transformeren van bestaande (winkel)panden, kantoren en woningen is dan een voor de hand liggende oplossing om tot de gewenste aantallen te komen.
​
De twee panden liggen gesitueerd aan de rand van de Eindhovense rondweg. De doelgroep voor deze nieuwe wooneenheden zijn jongeren.  Binnen deze kaders is door ons een ontwerp gemaakt waarbij de splitsingsmogelijkheden in kaart zijn gebracht. Tevens is een voorstel gemaakt voor de herinrichting van de omgeving met daarbij parkeren op eigen terrein. Deze transformatie wordt aangegrepen om ook direct technisch onderhoud en een energetische verbetering te doen aan beide panden.
 
Voor verschillende opdrachtgevers hebben we de mogelijkheden voor transformatie en indelingswijziging onderzocht. Zie hier een selectie van onze andere transformatie projecten:
http://bouwhulparchief.nl/architectuur/eindhoven_hermanusboexstraat.php
http://bouwhulparchief.nl/architectuur/eindhoven_philipsdorpwinkelpanden.php

Beng, NoM, Gasloos, Label A++, Energie-neutraal, CO2-neutraal, de termen vliegen je om de oren. Het aantal woningen dat dagelijks gerenoveerd (gaan) worden neemt hard toe. Steeds vaker komt de vraag naar voren: willen we stapsgewijs of in één keer renoveren? De afgelopen 10 jaar heeft BouwhulpGroep in verschillende vormen bijgedragen aan dit vraagstuk en onlangs hebben we onze 1000ste NoM-woning in handen gehad. Van planvorming tot kwaliteitscontrole en van bewonersondersteuning tot proces evaluaties. De concrete kennis en ervaring die we hierbij hebben opgebouwd passen we dagelijks toe in onze duurzame renovatie praktijk. Een praktijk waar niet de techniek centraal staat, maar juist de aandacht voor de bewoners. Met focus op hoe de woning het beste gebruikt zou kunnen worden en wat de impact is op de onderhoudslasten voor de komende jaren.

Hieronder vindt u een aantal van onze meest inspirerende projecten op dit gebied:

#DuurzaamRenoveren, een routekaart voor Ulft
In Ulft is de woningcorporatie bezig met de inventarisatie van hun bezit gericht op opschaling richting energieneutraal. Voor het gros van de woningen is bekend wat de strategie gaat worden, maar er blijven altijd een aantal woningen over waarbij de aanpak niet zo vanzelfsprekend is.

Schatgraven in de bestaande bouw:
In de afgelopen twintig jaar zijn in Nederland tientallen nieuwbouw- en renovatieprojecten gerealiseerd die veel aandacht hebben besteed aan energiebesparing en C02-reductie. Agentschap NL (voorheen SenterNovem) wil weten hoe het nu staat met de kwaliteit van deze voorlopers van energieneutrale gebouwen.

Active house Montfoort:
Van 2010 tot en met 2014 is de BouwhulpGroep als architect adviseur betrokken geweest bij de renovatie van 10 woningen in de Poorterstraat te Montfoort volgens ACTIVE HOUSE. Het blijft leuk om te zien dat de ideeën en oplossingen die we van het initiatief tot en met de realisatie hebben ontwikkeld de verwachting aan enthousiasme bij de bewoners overtreft. Het blijft een uniek project!
​
Renovatie Malburgen opgeschaald na succesvolle proef
Eind 2018 zijn in de wijk Malburgen drie proefwoningen opgeleverd van Volkshuisvesting Arnhem. Samen met de opdrachtgever en Hendriks onderhoud & beheer heeft BouwhulpGroep in een verbeterd bouwteam verband invulling gegeven aan deze proef. In een programma van wensen, eisen en prestaties zijn de ambities vastgelegd, waarna de maatregelen voor de drie verschillende renovatie scenario’s met elkaar zijn uitgewerkt: conserveren (label B), renoveren (label A) en transformeren (label A+/gasloos). Naast het vastleggen van de maatregelen is met het bouwteam ook bepaald van welke technieken we willen proeven. Nu de drie proefwoningen succesvol zijn opgeleverd wordt de renovatie opgeschaald en worden de overige 73 woningen gerenoveerd.

Onderzoek naar innovatiebehoefte bij NOM-aanbieders
In opdracht van RVO voor TKI Urban Energy heeft BouwhulpGroep in de persoon van dr. ir. Haico van Nunen meegewerkt aan een marktverkenning van technische innovatiebehoeften op de korte termijn (<4 jaar). Dit onderzoek is uitgevoerd door een samenwerkingsverband van BouwhulpGroep, Huygen ingenieurs & adviseurs en Hogeschool Utrecht. De resultaten van het onderzoek zijn door TKI gebruikt bij het vaststellen van hun innovatieagenda 2018-2022 en zijn nu als voorbeeld opgenomen. Concreet is gezocht naar welke kennis omtrent technische mogelijkheden van NOM-renovatiemethoden al in de markt aanwezig is en welke kennis juist wordt gevraagd.

Alliantie+ Particulieren
Via Alliantie+ worden er tal van renovatieproducten voor de bestaande bouw aangeboden. In onder andere Utrecht, Doesburg en Etten-Leur zijn er particuliere woningen gerenoveerd volgens componentrenovatie gericht op de verduurzaamingsopgave. In Doesburg zijn er 26 Panzerdaken gerealiseerd, terwijl in Etten-Leur en Utrecht de woningen volledig zijn aangepakt. 

Eisenhouwerflat
In opdracht van KennemerWonen heeft BouwhulpGroep de afgelopen jaren gewerkt aan de renovatie van de galerijwoningen. Deze zijn naar energielabel A gebracht. Door voornamelijk het isoleren van de schil, gevel, dak en plafond van de bergingen, is het comfort van de woningen verhoogd. Het buitenblad van de balkon- en kopgevels is vervangen door een smallere steen, waardoor meer ruimte is ontstaan voor een geïsoleerde spouw. Tevens zijn de balkons vergroot, waardoor de gebruikskwaliteit van de woningen is verbeterd. De ingreep die vanuit onderhoud en energie nodig was, is aangegrepen om de uitstraling van het complex te verbeteren en heeft geleid tot mooie, goede en energiezuinige woningen.

Brunssum
Stichting Weller Wonen, gevestigd in Heerlen, wilde inzicht krijgen wat in geval van behoud van woningen uit de wijk Haansberg de toekomstmogelijkheden zijn. Hiervoor diende de bestaande kwaliteit verkend te worden en de verbeterpotenties inclusief (financiële) consequenties te worden benoemd. Hierbij stonden de thema’s betaalbaarheid en duurzaamheid centraal. Behoud van de huidige doelgroep (starters, jonge gezinnen) was daarbij het uitgangspunt.

Grevenstraat, Leiden
BouwhulpGroep heeft in december 2016 het haalbaarheidsonderzoek afgerond voor de 101 woningen van complex 3011 aan de Grevenstraat en Druckerstraat in Leiden. Er is een onderzoek uitgevoerd naar de haalbaarheid van drie scenario’s (klein (20 jaar), midden (30 jaar) en hoog (40 jaar), voorzien van technische en financiële consequenties. Het resultaat van dit onderzoek heeft er mede toe geleid dat Portaal de woningen op hoogniveau gaat renoveren.

​Begin maart is begonnen met het groot onderhoud aan 125 etagewoningen in de buurt Voorstenkamp te Nijmegen. Middels een intensieve samenwerking tussen woningeigenaar Talis, Quadrant (RGS partner) en BouwhulpGroep (architect en kwaliteitsborging) is het onderhoudsscenario voor de Voorstenkamp ontwikkeld en uitgewerkt tot een uitvoerbaar plan. Stap voor stap verduurzamen en circulariteit stonden hierin centraal. De sociale huurwoningen krijgen met de ingreep nu minimaal energielabel B, het binnenpakket wordt aangepakt en de uitstraling van de gebouwen opgefrist. Naar verwachting eind 2019 zijn de werkzaamheden gereed. Naar verwachting rond 2035 zal de volgende verduurzamingsstap worden gezet, waarbij de woningen van het gas af gaan. 
 
Groot onderhoud wordt gezien als eerste belangrijke stap in het verduurzamen van de Voorstenkamp, met het oog op CO2-neutraal wonen in 2050. Dit houdt in dat tijdens de planontwikkeling de route hiervoor is uitgestippeld. Gaan we in één keer naar het einddoel of is stap voor stap een betere keuze? Voor dit project is bewust gekozen om met de ingreep in 2019 te focussen op het beperken van de warmtevraag door schilisolatie, en de woningen pas in een volgende stap van het gas af te halen. Hierdoor kan in de toekomst beter worden ingespeeld op duurzaamheidsontwikkelingen in de wijk. Waar het op installatiegebied kan, worden al wel kansen benut. Zoals het aanbrengen van een aansluiting voor elektrisch koken en toepassing van pv-panelen op de daken.
 
Met een groot onderhoudsingreep komt er een (flinke) materialenstroom op gang. Bestaande materialen worden verwijderd en nieuwe worden aangebracht. Voor de Voorstenkamp is onderzocht welke bestaande materialen opnieuw gebruikt kunnen worden, zoals bijvoorbeeld ramen, kranen en keukenopstellingen. Daarnaast zijn er bewuste keuzes gemaakt als het gaat om toepassing van nieuwe materialen, zoals bijvoorbeeld dakisolatie en dakramen. Hierdoor heeft het thema circulariteit een plek gekregen binnen de onderhoudsingreep. Met de ambitie om deze praktijk van slim (her)gebruik en toepassing van materialen in de nabije toekomst op te schalen. 

De renovatieopgave binnen de gebouwde omgeving is haar niche ontgroeid. Met een tempo van 1000 woningen verduurzamen per dag is dit thema nu actueler dan ooit. Om het gesprek over de impact op wonen en de ingreep bij woningen juist met elkaar te voeren hebben we een half jaar geleden onze vijf online blogs gebundeld voortgezet onder de naam Duizend Woningen Per Dag. Deze blog is te vinden op de website www.duizendwoningenperdag.nl. Schrijf je hier direct in op onze nieuwsbrief zodat je geen enkel artikel mist. Inmiddels hebben we al bijna 500 abonnees en meer dan 10 artikelen gepubliceerd: een resultaat om trots op te zijn! Dit zijn onze drie best gelezen artikelen van het eerste half jaar van deze blog:

1 ) Prikt Samsom de bouwbubbel door?
In dit artikel stelt Yuri van Bergen aan Diederik Samsom de vraag: “Zou je de bestaande bouwbubbel willen doorprikken zodat er aandacht komt voor de eigenaar-bewoner?”. Deze vraag komt voort uit de conclusie dat bij de huidige energietransitie de particuliere woningeigenaar bijna volledig buiten beschouwing wordt gelaten.

2 ) De CO2 routekaart - thuis blijven kan niet meer
De woningcorporatie sector heeft gezamenlijk een CO2 routekaart opgesteld, maar er bestaan nu al grote twijfels over de financiële haalbaarheid van deze route. Haico van Nunen ziet stap-voor-stap renoveren met het component als denkkader als dé manier om wel tot een haalbare route richting CO2 neutraal te komen. We moeten namelijk met elkaar een reductie van circa 85% realiseren binnen dertig jaar!

3 ) De nieuwe architect
Pieter Deijkers ziet na enkele jaren werkervaring dat het imago van de architect behoorlijk is aangetast het afgelopen decennium. “Waar de architect vroeger als de alleswetende dominee werd gezien, is hij nu eerder een schilder die enkel de kozijnkleur mag bepalen.” Waar de architect vaak het etiket ‘duur’ en ‘onnodig’ krijgt opgeplakt denkt Pieter in dit artikel dat de architect juist de zorg draagt voor een integrale aanpak.
 
En om geheel in stijl af te sluiten: vergeet niet om te abonneren!
 
Wilt u als (gast) correspondent bijdragen aan onze blog? Kijk dan hier.

Platform31 is op zoek naar een ontsluiting van de markt om innovatie aan te jagen. Hoe kan de bouwsector in Nederland bediend worden met (concept) oplossingen waarmee zij op hun beurt de (particuliere) markt kunnen bedienen? BouwhulpGroep is gevraagd om hier handen en voeten aan te geven, door vanuit woningtypologie inzicht te geven in enerzijds de potentie van de markt en anderzijds concrete oplossingsrichtingen aan te rijken. Het midden- en klein segment van de bouwers ontbreekt namelijk een gebrek aan kennis en tijd om vanaf ‘nul’ te beginnen met een opgave van 7 miljoen woningen in 32 jaar. De stap naar innovatie vraagt dan ook om een vliegende start, op basis van een herhaalbare oplossing. En zonder (her-)haalbare oplossingen gaat deze groep ondernemers uit zichzelf deze stap niet zetten. Terwijl juist daar een groot uitvoeringspotentieel ligt waarmee de verduurzaming op landelijk niveau grote stappen kan maken. Het onderzoek van BouwhulpGroep helpt het MKB om zelf het gesprek te voeren met gemeenten, hun eigen kennis te benutten bij de specifieke oplossingen en uiteindelijk zelf een netwerk op te bouwen met lokale partijen.

We hebben voor dit onderzoek gekeken naar rijwoningen tussen 1965-1974, waarbij onze focus lag op woningen met een horizontale pui en met een verticale pui. Aan de hand van 10 voorbeeld gemeenten (groot en klein) hebben we aangegeven wáár dit type woningen veel voorkomt.  Vervolgens zijn er maatregelen om te verduurzamen voorgesteld op drie niveaus (conserveren (15 jaar), renoveren (30 jaar) en transformeren (45 jaar)).  Bovendien zijn een aantal technisch knelpunten geduid, die bij de realisatie in de gaten gehouden moeten worden. Met deze informatie kan een (MKB) aannemer het gesprek aangaan met een opdrachtgever over de te realiseren ambities, welke maatregelen daarbij horen, en bovendien al vrij snel een prijs hiervoor afgeven. Het kan daarmee voor hen een nieuwe markt openen.

Deze opdracht hebben we uitgevoerd voor Platform31, waarbij Bouwend Nederland en het ministerie van BZK  direct betrokkenen waren.

Eind 2018 zijn in de wijk Malburgen drie proefwoningen opgeleverd van Volkshuisvesting Arnhem. Samen met de opdrachtgever en Hendriks onderhoud & beheer heeft BouwhulpGroep in een verbeterd bouwteam verband invulling gegeven aan deze proef. In een programma van wensen, eisen en prestaties zijn de ambities vastgelegd, waarna de maatregelen voor de drie verschillende renovatie scenario’s met elkaar zijn uitgewerkt: conserveren (label B), renoveren (label A) en transformeren (label A+/gasloos). Naast het vastleggen van de maatregelen is met het bouwteam ook bepaald van welke technieken we willen proeven. Nu de drie proefwoningen succesvol zijn opgeleverd wordt de renovatie opgeschaald en worden de overige 73 woningen gerenoveerd.
 
Bijzonder aan dit project is dat er in één wijk verschillende renovatie scenario’s naast elkaar worden gerealiseerd. In de wijk vinden zowel laag niveau als hoog niveau woningrenovaties plaats en worden er woningen vervangen door nieuwbouw woningen. Volkshuisvesting Arnhem heeft de bewoners zelf de keuze voor het scenario voorgelegd, waarbij ze de gevolgen voor de bewoners inzichtelijk hebben gemaakt. De voorkeur van de bewoners is leidend geweest voor Volkshuisvesting om uiteindelijk te bepalen welk scenario op welke woning wordt toegepast.

Zie ook onze eerdere nieuwsberichten over dit project:
Renoveren a la carte
Renoveren met de bewoners aan de knoppen

Namens BouwhulpGroep is Dr. ir. Haico van Nunen verbonden als lector Duurzame Renovatie aan Hogeschool Rotterdam. De opgave waar aan gewerkt wordt: de opschaling van duurzame renovatie, gericht op Rotterdam maar met een blik op heel Nederland. Deze positie biedt de mogelijkheid om op een bredere schaal naar de renovatie opgave te kijken en daar meer partijen bij te betrekken. Zo zijn ze bezig met docent-onderzoekers om de mogelijkheden van component renovatie beter in kaart te brengen. Een onderzoeker is de potentie van daken nader aan het onderzoeken. Vraagstukken hierbij zijn bijvoorbeeld de uitgangskwaliteiten van daken en wat er moet gebeuren om daken te vernieuwen. Een ander gebruik van daken (bijvoorbeeld groen daken) wordt hier in meegenomen.  Een andere docent is bezig om te kijken hoe de Rotterdamse woningmarkt zich leent voor een aanpak in componenten, maar dan gericht op de gevel. Beiden hebben rond de zomer hun inventarisatie gereed en kunnen vervolgens met studenten en bedrijven de volgende stap zetten.

Onderzoek aan een hogeschool is altijd praktijkgericht onderzoek. In het verleden is de aandacht voor renovatie binnen de opleiding onderbelicht gebleven. Daar gaan we nu in korte tijd een inhaalslag in plegen. Hiervoor hebben we het afstudeeratelier ‘de 8 van de renovatie expert’ ingericht.  De ontwikkelvragen rondom de energietransitie van woningcorporaties Havensteder, Vestia, Woonstad Rotterdam, Staedion en de gemeente Rotterdam hebben we gebundeld. Zes studenten zitten ieder vier dagen in de week bij hun opdrachtgever en werken daar aan hun afstudeeropgave, en op maandag komen ze gezamenlijk terug bij het Kenniscentrum Duurzame Havenstad. Daar wisselen ze ervaringen uit, presenteren ze aan elkaar en worden ze bijgespijkerd op onderwerpen die nog niet bekend (genoeg) zijn.

Deze vorm levert de studenten meer samenhang in het onderzoek, de opdrachtgevers krijgen meer onderzoeksresultaten te zien, en als onderzoek- en onderwijsinstelling krijgen we feedback over wat de toekomstige student zou moeten weten. Dit kan dan vervolgens in het curriculum worden aangevuld. Vandaar ‘de acht’  in de titel: net als in de beleidsachtbaan die woningcorporaties veelvuldig gebruiken laten we de kennis terug stromen in het onderwijs. 

Ook het verduurzamen van woningen van particuliere eigenaren is aan de orde van de dag. Zo ook voor Verengingen van Eigenaren. De VVE Boulevard Huizen wil voor hun complex met gestapelde woningen een gedragen plan voor de verduurzaming van de woningen. Voor de kerst heeft BouwhulpGroep samen met het bestuur voorstellen voorgelegd aan de bewoners.
 
Het complex van VvE Boulevard Huizen is prachtig gelegen aan de rand van het Gooi meer. Het betreft een carré van gestapelde maisonnette woningen die gebouwd zijn rond een centraal binnenterrein bestemd voor parkeren. Deze 65 woningen, gebouwd in 1982, zijn in particulier bezit en hebben gemiddeld een energielabel C/D. De huidige energetische waarde van het woongebouw past bij de bouwperiode wat betreft dubbel glas, spouwmuur-, dak- en vloerisolatie.  De bewoners willen graag met een renovatiebeurt het comfort van de woningen verbeteren met oog voor uitstraling, waardestijging, courantheid en betaalbaarheid. BouwhulpGroep adviseert en begeleidt het bestuur om de juiste afwegingen te maken voor dit grootonderhoud, zodat ze samen met de leden tot een verantwoorde keuze komen voor de verduurzaming van hun woningen. 

​De woningvoorraad heeft meer kwaliteit te bieden dan veelal op het eerste oog is te zien. Neem de portieketagewoningen van drie of vier woonlagen, gebouwd in de jaren zestig van de vorige eeuw. Veel woningcorporaties in met name stedelijke gebieden beschikken over dergelijke woningen. Interessant voor de sociale doelgroep, want vaak prettig van formaat en betaalbaar. Maar vaak ook een ‘zorgenkindje’; gehorig, bouwfysisch ondermaats, een hokkerige indeling en met het ontbreken van een lift hebben deze woningen veelal een beperkte toegankelijkheid. En met de blik op de toekomst is verduurzamen noodzakelijk. Dit laatste vormt voor een corporatie vaak het vertrekpunt voor de zoektocht naar een strategie. Eén waarin wordt geïnvesteerd in de noodzakelijke woningverbetering, maar waarbij wel het bereikbaar en betaalbaar houden voor de doelgroep hoog in het vaandel staat. Zo ook bij woningcorporatie Woonkracht10, die BouwhulpGroep heeft gevraagd de toekomstwaarde en de daarmee gepaarde verbeterpotenties te beschouwen van een drietal portieketage complexen, gelegen in de Staatsliedenbuurt te Alblasserdam. Met als resultaat een visie van de toekomst van deze woningen, waarmee de corporatie een eerste belangrijke stap richting besluitvorming kan zetten.
 
De drie complexen in deze buurt lijken op voorhand min of meer gelijkwaardig. Uit het onderzoek van BouwhulpGroep is gebleken dat op technisch vlak dit juist is, maar dat juist op de gebieden van stedenbouw, architectuur en woontechniek er diverse kwaliteitsverschillen zijn te ontdekken. Dit heeft ervoor gezorgd dat de huidige complexen verschillend worden gewaardeerd en je daarmee op zoek kan gaan naar een gedifferentieerde aanpak voor de toekomst. Het onderzoek heeft per complex diverse scenario’s opgeleverd, variërend van conserveren/consolideren van het bestaande (gericht op de korte termijn en de huidige doelgroep) tot sloop/vervangende nieuwbouw (gericht op de lange termijn en het eventueel bedienen van een andere doelgroep). Het onderzoek zet deze verschillende scenario’s op een rij en levert daarmee voor de corporatie de bouwstenen om een afweging te maken. Voor elk complex afzonderlijk, maar ook integraal beschouwd vanuit haar totale bezit in de Staatsliedenbuurt. 

Voor de kerst hebben we een eervolle vermelding ontvangen van het, volgens de jury van de Rotterdamse Architectuurprijs, indrukwekkende project ‘De Valkenier’ waarover we u vorige week hebben bericht (zie ook deze link). BouwhulpGroep is de architect van de eerste fase van de renovatie van De Valkenier: een hoogwaardige renovatie van de deels monumentale woningen aan het Reigerpad en de Weimansweg. De ambitie van Havensteder was om de levensduur van deze woningen met minimaal 50 jaar te verlengen. De woningen zijn hierbij met bijbehorende kwaliteit verbeterd. Het proces om samen met de bewoners deze kwaliteit te benoemen en tot een breed gedragen plan te komen was intensief en nodig en heeft tot dit breed gewaardeerde resultaat geleid.

De wijk Vreewijk is één van de iconen van de Nederlandse volkshuisvesting en is gebouwd volgens een zorgvuldig gecomponeerd stedenbouwkundig plan van Granpré Moliere, Verhagen en Kok (1917 - 1922). De buurt kent dan ook vele gemeentelijke- en rijksmonumenten en staat aangeschreven als beschermd stadsgezicht. Wij zijn met dit project begonnen met diverse studies naar de huidige kwaliteiten en de verschillende mogelijkheden bij de gevraagde ambitie. Zowel op cultuurhistorisch, stedenbouwkundig, architectonisch, landschappelijk, volkshuisvestelijk, financieel en procesmatig vlak zijn de mogelijkheden en consequenties door ons beschouwd. Samen met de bewoners hebben wij vervolgens in een intensief traject draagvlak gecreeerd voor het definitieve programma voor de eerste pilot in de Valkeniersbuurt; 109 woningen en bedrijfsruimtes aan het Reigerpad en de Weimansweg. Beeldkwaliteit is hierbij van essentieel belang; het karakter wordt onder andere bepaald door de kleurkeuze van het houtwerk, het groen in het voor- en achtergebied en de ornamenten van de straatgevels. Uiteindelijk is een schitterende buurt opgeleverd waarbij wij verantwoordelijk waren voor de beeldkwaliteit, het wooncomfort én de bruikbaarheid nu en in de toekomst van de woning; een project waar we met recht trots op kunnen zijn.

Zie ook onze eerdere berichten over dit project:
​
de-valkenier-krijgt-eervolle-vermelding-bij-uitreiking-rotterdamse-architectuurprijs
renovatie-vreewijk-genomineerd-voor-architectuurprijs-rotterdam
monumentale-renovatie-rotterdam-vreewijk-succesvol-afgerond
symposium-toekomst-voor-tuindorpen
beeldkwaliteit-als-basis-voor-duurzaamheid​
bouwhulparchief: advies - rotterdam_weimansweg

Tijdens een feestelijke bijeenkomst in het stadhuis van Rotterdam is voor de kerst de Rotterdamse Architectuurprijs uitgereikt en hierbij heeft ‘de Valkenier’ een eervolle vermelding gekregen. De vakjury mocht zich in deze editie over 52 inzendingen buigen en maakten hieruit in eerste instantie een selectie van tien projecten die ‘de actuele kwaliteit van de architectuur in Rotterdam het beste laten zien’. De Valkenier, waarvan BouwhulpGroep één van de architecten was, is hierna geëindigd bij de laatste drie. Een unieke prestatie voor een sociaal renovatieproject tussen de overige grootschalige publieke werken.

Dit zijn de lovende woorden van de vijf juryleden in het juryrapport:

‘De toewijding waarmee de architecten, de bouwers en de corporatie aan deze renovatie hebben gewerkt, is indrukwekkend. Geduldig en vastberaden zijn de woningen afgepeld tot op hun oorspronkelijke kwaliteiten die voor deze renovatie als uitgangspunt zin genomen. De ziel in het gebied is teruggebracht zonder dogmatisch te worden. Het resultaat is dat alles in deze buurt ineens weer lijkt te kloppen: het riante groen en de gerenoveerde architectuur vormen een markant en tegelijkertijd vanzelfsprekend geheel’.
 
Wij willen graag de jury van de Rotterdamse Architectuurprijs bedanken voor deze eervolle vermelding en EGM architecten feliciteren met zowel de jury- als de publieksprijs voor hun ontwerp voor het MC Erasmus. 
​

Op een bruisende Zinderende Zomer Zondag (die deze keer op zaterdag werd gehouden) stonden wij samen met de WoonWijzerWagen en Alliantie+ om de Eindhovense wijk Gerardusplein te helpen verduurzamen. Tijdens dit evenement zijn er afspraken gemaakt om warmtefoto’s te maken wanneer de temperatuur voldoende was gezakt en enkele weken geleden was het zover. Warmtefoto’s zijn een snelle en gemakkelijke manier om aan bewoners de plaatsen waar warmte uit hun woning weglekt te laten zien. Veel bewoners hebben al een idee van de ingrepen die hun woning energiezuiniger én comfortabeler maken; toch zegt een foto nog altijd meer dan duizend woorden. Ook gevels of daken die er vanaf de buitenkant piekfijn uitzien kunnen verborgen warmtelekkages hebben die op de foto duidelijk in beeld komen. Vanuit de bewoners is positief gereageerd op het initiatief en we zien uit naar de vervolgstappen die worden genomen.

Het maken van deze warmtefoto’s komt voort uit de buurtenchallenge georganiseerd vanuit gemeente Eindhoven. Hierbij hebben BouwhulpGroep en Alliantie+ de wijk Gerardusplein geholpen met verduurzamen met een reis door de wijk. Deze reis bestaat uit de organisatie van een masterclass over duurzaamheid (met een bijdrage van Dr. ir. Haico van Nunen), een bijdrage aan een wijkfeest met verduurzamingsadvies bij de WoonWijzerWagen en adviesgesprekken aan huis. Natuurlijk stoppen wij hier niet; momenteel zijn we bezig met een initiatief om een energiecentrale in de wijk te starten die duurzame energie voor de wijk gaat opleveren. Daarnaast worden er op dit moment plannen gemaakt om in 2019 enkele demonstratiewoningen in componenten te renoveren waar buurtbewoners een kijkje kunnen gaan nemen. 
​

Bij het ontwikkelen van een visie voor een buurt of wijk gaat het niet enkel om een technische verbetering van woningen, maar is juist de leefbaarheid een essentieel onderdeel als het gaat om een duurzame toekomst. Een brede beschouwing op woonbehoefte, woonprogramma, voorzieningen, ruimtelijke kwaliteiten en sociale cohesie staat hierin centraal. Woningcorporatie Woonmeij heeft BouwhulpGroep gevraagd te adviseren en te begeleiden bij de totstandkoming van een ontwikkelingsvisie voor de buurt Hoevenbraak en Deken Baekerstraat in Schijndel.
 
Woonmeij was in 2017 voornemens alle 170 woningen in de buurt Hoevenbraak en Deken Baekersstraat grootschalig te renoveren (lees hier ons eerdere nieuwsbericht). Uit een financiële doorrekening bleek dat dit niet haalbaar was, waarop de corporatie heeft besloten een andere strategie voor de woningen uit te stippelen. Een strategie bestaande uit twee sporen: een onderhoudsprogramma voor de huidige bewoners met aandacht voor maatwerkverbeteringen en het ontwikkelen van een visie voor de toekomst van de buurt op de lange termijn.
 
In een tijdsbestek van twee maanden heeft BouwhulpGroep in nauwe samenwerking met het projectteam van Woonmeij het onderhoudsprogramma en de ontwikkelingsvisie opgesteld. Het onderhoudsprogramma bestaat uit een pakket van maatregelen die noodzakelijk zijn om de woningen gezond, heel en veilig te houden en waarbij kleine energetische verbeteringen worden doorgevoerd. De corporatie gaat begin 2019 bij bewoners de individuele wensen en behoeften inventariseren, zodat het pakket kan worden aangevuld met verbeteringen op maat. De ontwikkelingsvisie geeft een eerste invulling aan het toekomstig wonen en leven in de Hoevenbraak en Deken Baekersstraat, beschouwd vanuit het perspectief van de corporatie. De visie is gericht op zowel het heden als op de toekomst, rekening houdend met het corporatiebeleid als het gaat om doelgroepen, betaalbaarheid en duurzaamheid. Met als resultaat een eerste stip op de horizon voor het toekomstig wonen in Hoevenbraak en Deken Baekersstraat. Met de ontwikkelingsvisie in de hand kan Woonmeij de gesprekken opstarten met de diverse stakeholders zoals gemeente en bewoners.
 
Foto: Reempix.com

Uit 52 inzendingen zijn we met nog 9 andere projecten genomineerd voor de Architectuurprijs Rotterdam 2018. Een mooie waardering voor ons werk aan de pilot van 109 woningen aan het Reigerpad en de Weimansweg in Rotterdam.

Dit prachtige en dagelijks zichtbare resultaat is begonnen met onze betrokkenheid in 2011. Met het ‘Verbeterprogramma Vreewijk’ uit 2011 is door verschillende stakeholders de eerste afweging gemaakt wat te doen met de  ruim 1400 sociale woningbouwwoningen in de wijk Vreewijk. BouwhulpGroep heeft daarin de woningcorporatie Havensteder ondersteund door verschillende studies naar de huidige kwaliteiten en de verschillende mogelijkheden voor de gevraagde ambitie om de levensduur van de woningen met 50 jaar te verlengen. Zowel op cultuurhistorisch, stedenbouwkundig, architectonisch, landschappelijk, volkshuisvestelijk, financieel en procesmatig vlak zijn de mogelijkheden en consequenties door ons beschouwd. Samen met de bewoners heeft BouwhulpGroep vervolgens in een intensief traject draagvlak gecreëerd voor het definitieve programma voor de eerste pilot: 109 woningen aan het Reigerpad en de Weimansweg. Dit programma is zichtbaar geworden door het renovatieproject wat  BouwhulpGroep als architect heeft vormgegeven en in ketensamenwerking met bouwbedrijf Duravermeer heeft uitgevoerd.
 
Wilt u ons steunen? Dat kan door te stemmen via deze link. 

Zie ook onze eerdere nieuwsberichten over ons project in Vreewijk:
https://www.bouwhulp.nl/actueel/monumentale-renovatie-rotterdam-vreewijk-succesvol-afgerond
https://www.bouwhulp.nl/actueel/symposium-toekomst-voor-tuindorpen
ht​tps://www.bouwhulp.nl/actueel/beeldkwaliteit-als-basis-voor-duurzaamheid​
http://www.bouwhulparchief.nl/advies/rotterdam_weimansweg.php​

We worden steeds ouder en zijn met steeds meer mensen. Ook de behoefte als gebruiker van de woning verandert in ons leven. We willen steeds langer zelfstandig wonen dus is het wenselijk als de woningen zich daar op aan kunnen passen; levensloopbestendige woningen, dit zijn woningen waarbij bijvoorbeeld zorg aan huis mogelijk is, of zorgwoningen met zorg in huis. Het vraagt dus om een zekere mate van aanpasbaarheid in de tijd, niet alleen in de technische kwaliteit van de woning, maar zeker ook ten aanzien van het gebruik.
 
Woningcorporatie Tablis Wonen bezit een complex in Sliedrecht met daarin woonzorgeenheden. Ten behoeve van een nieuwe huurder is herontwikkeling van het pand nodig; meer (kleinere) zorgunits met ieder een eigen toegang zijn gewenst. BouwhulpGroep heeft het ontwerp gemaakt voor de aanpassing van de plattegronden waarbij gezocht is naar het optimum van het handhaven van de bestaande structuur in combinatie met ruimtelijkheid in de nieuwe plattegronden. Met name de brandveiligheid en de nieuwe installaties zijn aandachtspunten binnen het proces.

Onlangs zijn twee architecten-in-opleiding van BouwhulpGroep bij bureau architectenregister in Den Haag op voortgangsgesprek geweest voor hun Beroeps Ervaring Periode (BEP). Zij doorlopen deze tweejarige periode om als aanvulling op de studie architectuur zich de praktische zaken van het architecten vak eigen te maken én de titel ‘architect’ te verdienen. Hierbij krijgen zij  hulp van hun mentor Sandra Arts,  senior architect bij BouwhulpGroep.
​
Als architect draag je grote verantwoordelijkheid. Zo sta je in voor de integrale kwaliteit van het ontwerp en behartig je de belangen van alle partijen in het proces, van idee tot resultaat én met vooruitziende blik naar de volgende gebruiker. Het is dan ook niet voor niets dat ‘architect’ een beschermde titel is. Om deze titel te mogen dragen is het sinds 2015 verplicht om een tweejarige beroepservaring periode te doorlopen. Doordat onze medewerkers van het begin af aan inhoudelijk betrokken zijn bij onze projecten leren ze de praktische kneepjes van het vak, het vermogen om na te denken over de opgave achter de vraag, de vaardigheid om zowel complexe opgaven als eenvoudige ideeën over te brengen, maar vooral om als persoon onafhankelijk ten opzichte van alle belangen over het project heen te kijken. Daarnaast voeden we ze met 40 jaar aan kennis over de bestaande bouw en trekken de Bep-ers er zelfstandig op uit. Zo hebben ze een interviewreeks afgenomen waarbij ze hun eigen visie en positie binnen de huidige markt hebben kunnen verkennen en ontwikkelen. Ook worden er externe modules gevolgd om extra kennis te vergaren.

Recent is Knaapen Groep gestart met de realisatie van het groot onderhoud van een complex van woonstichting ‘thuis in de wijk Cobbeek in Veldhoven. Met het groot onderhoud wordt naast keuken, douche en toiletverbetering ook het comfort van de woningen verbeterd door het dak te isoleren vanaf de buitenzijde en de tochtige kozijnen te vervangen door nieuwe met dubbel glas. Zorgvuldigheid in het ontwerp was voor ons hier de uitdaging; we hebben namelijk te maken met versnipperd bezit. En juist bij deze architectuur zit de kwetsbaarheid in het behouden van de eenheid in het beeld. Op een creatieve manier is het dak van buitenaf geïsoleerd zonder dak ophoging en met beperkte overlast voor de bewoners aan de binnenzijde. Ook in de maatvoering en de detaillering van de nieuwe kozijnen is te zien dat hier bewuste keuzes zijn gemaakt.     
 
Voorafgaand aan het groot onderhoud heeft BouwhulpGroep een programmastudie gedaan om te onderzoeken wat, op basis van de huidige kwaliteiten en dilemma’s, de toekomstmogelijkheden zijn met de bijbehorende financiële consequenties. Op deze manier kan woonstichting ‘thuis een verantwoorde keuze maken voor de toekomst van hun woningen.
 
Zie ook onze eerdere nieuwsberichten:
​www.bouwhulp.nl/actueel/programmastudie-voor-complex-cobbeek-te-veldhoven
www.bouwhulp.nl/actueel/de-erfenis-van-het-ideaal-van-de-bloemkoolwijk

BouwhulpGroep is vanuit de TU Eindhoven gevraagd om mee te helpen een nieuw onderzoeksproject op te zetten over veerkracht en zorg in sociale huur buurten. Om dit project te kunnen uitvoeren is er een consortium gevormd met de TU Delft, woningcorporaties en zorgaanbieders om mee te dingen naar een subsidie uit de Nationale Wetenschapsagenda van de NWO. Vanuit onze kennis en ervaring van de 500.000 woningen die we als onderzoeker, architect en adviseur in de afgelopen 40 jaar in handen hebben gehad denken we een waardevolle bijdrage te kunnen leveren aan dit consortium.
 
Het project is getiteld: ‘Veerkracht en zorg in de sociale huur buurten: de rol van de bestaande sociale infrastructuur en de gebouwde omgeving’. In Nederlandse steden zijn er relatief veel buurten waarin sociale woningen het merendeel van de huizenvoorraad vormen. Deze buurten kampen met verschillende uitdagingen vanwege de groei van nieuwe kwetsbare groepen die niet alleen woningen, maar ook specifieke zorg en steun nodig hebben (zoals bijvoorbeeld ouderen en vluchtelingen). Deze vragen kunnen worden gekoppeld aan de noodzakelijke technische en verduurzamingsmaatregelen.
 
Het doel van het project is het wetenschappelijk uitwerken en het praktisch testen van oplossingen waarmee de bevolking en de bebouwde omgeving in de sociale huur buurten weerbaarder kunnen worden gemaakt tegen de voortdurende demografische en sociale veranderingen. En om dit middels indicatoren op voorhand te kunnen sturen. In september is het voorstel voor de subsidie ingediend; nu is het afwachten.

Afgelopen voorjaar is de beeldtransformatie gerealiseerd van de ruim 70 drive-in woningen van Antares in Meijel. Deze beeldtransformatie was een gevolg van de ambitie om de woningen duurzaam te verbeteren met bijzondere aandacht voor de uitstraling. Als architect hebben wij deze wens vertaald in een ontwerp met een eigentijdse architectuur waarbij veel ruimte is voor individualiteit. De bewoners en eigenaar zijn erg trots op het resultaat; in de gehele woonomgeving is een andere, prettige sfeer ontstaan.   

Om de uitstraling van het complex te verbeteren is het voorstel geweest om de soberheid ervan te doorbreken. Door verticaliteit aan te brengen krijgen de woningen een statig karakter. Het materiaalgebruik, de kozijnindeling en het kleurgebruik ondersteunen dit. Niet de horizontaliteit domineert nu maar juist de afzonderlijke woning. Het individuele karakter van de woningen wordt versterkt door de mogelijkheid om per bewoner te kiezen voor zowel een eigen gevelbekleding als een eigen type voordeur. De opdracht was in handen van Caspar de Haan die verantwoordelijk was voor de realisatie.
 
Zie voor het oorspronkelijke gevelbeeld ons eerdere nieuwsbericht

Provincie Noord-Brabant daagt young professionals uit om bij te dragen aan vernieuwing en sociale impact te creëren door mee te doen aan de Innovation Games van 2018. Talenten met diverse achtergronden, studies, leeftijden en interesses zijn gevraagd om zich in te schrijven voor dit evenement. Deze deelnemers moesten in negen dagen door middel van creatieve masterclasses en onder begeleiding van innovatiecoaches en studio Why tot een vernieuwend concept komen. Eén van de grote thema’s is het stimuleren van particuliere woningeigenaren om hun woning te verduurzamen. BouwhulpGroep is als expert gevraagd om bij te dragen aan dit evenement.  Tijdens een anderhalf uur durende consultatieronde hebben enkele deelnemers in de week vooraf de mogelijkheid gehad om alles omtrent het thema te vragen aan Haico van Nunen en Yuri van Bergen. Het is leuk om te zien tijdens de afsluitende pitches van deze groep dat de boodschap goed was overgekomen.
​
De omvang van de opgave (1000 woningen per dag) is ter sprake gekomen. Een van de grote knelpunten is hoe bewoners te motiveren zijn tot woningverbetering. Een belangrijk aandachtspunt was dan ook het creëren van social impact. Van onderop mensen bedienen vanuit een duurzame en demontabele oplossing die aan elkaar kan worden doorgegeven spreekt meer aan dan van bovenaf oplossen.